5 x 100 jaar surrealisme in Brussel

Verstand op nul, fantasie op honderd

Wat is het surrealisme? De Franse dichter André Breton hield de kunststroming in 1924 boven de doopvont in zijn Manifest van het Surrealisme. Zijn spelregels? Volg je instinct of onderbewustzijn, laat je leiden door je dromen en fantasie, combineer dingen die niet samen horen, schakel je rationele, morele denken uit. Eigenlijk had hij het over literatuur, maar natuurlijk kon je ook surrealistisch schilderen, beeldhouwen of fotograferen.

IMAGINE! 100 jaar internationaal surrealisme toont 130 werken van wereldberoemde surrealistische kunstenaars. De Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België sloegen voor deze uitzonderlijke expo de handen in elkaar met het Centre Pompidou in Parijs. Thema’s als de droom, het labyrint, de metamorfose, het onbekende en het onderbewuste gidsen je langs de meest uiteenlopende kunstwerken. Het surrealisme schreef geen specifieke stijl voor: Dalí of Magritte schilderden realistisch en gedetailleerd, Miró en Arp gingen de abstracte toer op.

IMAGINE! 100 jaar internationaal surrealisme. 21 februari tot 21 juli, KMSKB, Brussel, www.fine-arts-museum.be

Belgische wereldverbeteraars

De staatsstructuur, bizar lelijke huizen, chaotische wegomleidingen, vergezochte oplossingen voor eenvoudige problemen: iedere dag tonen we in België ons talent voor surrealisme. Maar dat is niet de reden waarom de kunststroming in 1924 zo snel bij ons aardde. Brussel was toen een bruisende cultuurstad, waar jonge en oudere kunstenaars elkaar ontmoetten. Bovendien inspireerde dichter Paul Nougé hen met gedurfde pamfletten. Ze vormen de leidraad op de expo Histoire de ne pas rire. Het surrealisme in België. De Belgische surrealisten waren ambitieus en eigenzinnig. Ze wilden niet alleen de verbeelding prikkelen, maar subversieve kunst maken die de wereld op stelten zette. Of dat gelukt is, kan je gaan bekijken bij Bozar. Naast Paul Delvaux en René Magritte komen ook belangrijke vrouwelijke kunstenaars als Rachel Baes aan bod.

Histoire de ne pas rire. Het surrealisme in België. 21 februari tot 16 juni, Bozar, Brussel, www.bozar.be

Betoverd door Magritte

Op het eeuwfeest van het surrealisme kan het Magritte Museum natuurlijk niet ontbreken. De expo Magritte – Folon verenigt twee kunstenaars die elkaar nooit ontmoet hebben. Maar Jean-Michel Folon (1934-2005) liet er geen twijfel over bestaan. Magritte was zijn geestelijke vader, zijn muurschilderingen in het casino van Knokke waren een openbaring. ‘Ik dacht: men kan waarlijk alles doen in de schilderkunst. Zelfs mysteries bedenken.’

Folon was twintig toen hij zich liet betoveren door de magie van Magritte. Hij specialiseerde zich in poëtische, dromerige creaties, waarmee hij internationaal succes kende. De stichting Folon en drie Brusselse musea, waaronder ook het Autrique-Huis en het Design Museum Brussel, vieren dit jaar het negentigste geboortejaar van Folon. Dé buitenkans om het werk van deze in Vlaanderen minder bekende schilder, tekenaar, ontwerper en beeldhouwer te ontdekken.

Magritte – Folon. De poëziefabriek, 21 februari tot 21 juli, Magritte Museum, Brussel

Ensor, een surrealist?

Twee geraamtes die om een haring vechten, maskers en marionetten die infiltreren in het dagelijks leven, badgasten op het strand van Oostende die geen remmingen kennen: James Ensor was als kunstenaar zijn tijd ver vooruit en schilderde in de jaren 1880 en 1890 al werken die in een surrealistische sfeer baadden. Veel surrealisten bewonderden zijn rijke fantasie en zagen hem als een inspiratiebron.

Als jonge kunstenaar had Ensor een sterke band met Brussel. Hij hoorde bij de oprichters van de kunstenaarsgroep Les XX en ontwikkelde zich er dankzij de contacten met zijn tijdgenoten. De expo James Ensor. Inspired by Brussels laat je de Brusselse jaren van de Oostendse schilder herbeleven aan de hand van schilderijen en grafisch werk. De locatie, het Paleis van Karel van Lotharingen, is een plek waar Ensor zelf graag vertoefde.

James Ensor. Inspired by Brussels. 22 februari tot 2 juni, KBR – Paleis van Karel van Lotharingen, Kunstberg, Brussel.

Surrealisme in de stad

Ook buiten de musea kan je de surrealistische polsslag van Brussel voelen. Volg de Folon beeldenroute, langs twintig sculpturen op iconische plekken in de binnenstad (vanaf 1 maart). Bozar nodigde vijf kunstenaars uit om op de Kunstberg surrealistische teksten tot leven te wekken in augmented reality. Je kan ook het woonhuis van René Magritte bezichtigen in Jette of een biertje drinken in zijn stamkroeg Het Goudblommeke in Papier.