Herfstvakantie aan de Rijn

Middeleeuwse burchten bewaken de rivier, druivenranken groeien tegen de steile hellingen. In 1814 verjoeg de Pruisische koning Napoleons troepen en werd de Bovenvallei van de Middenrijn de nationale trots. Dichters en schilders lieten zich al wandelend inspireren door het ruwe, rotsachtige landschap. Prinsen vertimmerden de oude, vervallen tolburchten tot romantische droomkastelen.

En de wijnmakers, zij boerden onverstoorbaar voort. Vandaag verbouwen ze riesling en spätburgunder, de meest geliefde witte en rode druif van Duitsland. Ze doen dat niet alleen bijzonder goed, ze werken ook samen met hoteliers en chefkoks om het toerisme in hun streek te moderniseren. Weg met de ouderwetse romantiek, de Rijn is veel mooier door een hedendaagse bril. Net daarom heb ik een boek gemaakt over deze streek. Elk seizoen heb ik, vaak helemaal alleen, van het uitzicht genoten bij Maria Ruh.

De jonge Markus Hecher vond het maar niets, toen zijn vader in 1975 Burg Rheinstein kocht. ‘Ik was zestien en vond de verhuizing verschrikkelijk. Als je een vriendinnetje uitnodigt, maakt een burcht wel indruk. Maar we woonden heel afgelegen. In de winter was het hier koud, somber en vochtig.’

Intussen heeft de burchtheer zich allang met zijn burcht verzoend. Ook zijn zoon Marco, die de taverne met Rijnterras uitbaat, leeft van het toerisme. In de toren zijn zelfs twee gastenkamers ingericht. In oktober geeft de burchtheer persoonlijk romantische avondrondleidingen. Of je kunt de interactieve app downloaden op je smartphone.

Maar je bezoekt dit stukje werelderfgoed niet alleen omdat de familie Hecher het met hart en ziel onderhoudt. De Rijnromantiek begon met deze burcht. Prins Friedrich van Pruisen had de Rijn net veroverd op de Fransen en liet hier de eerste romantische sprookjesburcht bouwen. Stenen propaganda ook. Vanaf 1827 was Rheinstein zowel de zomerresidentie van de prins als een bezienswaardigheid voor Rijnreizigers.

Het interieur vertelt je hoe Friedrich de middeleeuwen zag. Een donkere, woeste, nobele tijd, waarin de Pruisische dynastie even diep verankerd was als een wijnstok in de leisteenbodem. Geregeld trokken de prins en zijn gasten middeleeuwse gewaden aan om riddertje te spelen. ‘De middeleeuwen à la Walt Disney zijn uitgevonden aan de Rijn’, zegt Markus Hecher.

Burg Rheinstein, 55431 Trechtinghausen, www.burg-rheinstein.de

Bacharach is het ultieme wijnstadje. Vakwerkhuizen hokken samen op een klein stuk land tussen de Rijn en de rotswand. De burcht kijkt uit over de leistenen daken; de gevels zijn versierd met wijnspreuken en levenswijsheden.

De familie Jost woont in de hoofdstraat. Cecilia heeft de leiding over het wijnbedrijf onlangs overgenomen van haar vader Peter, maar ze werken nauw samen. Haar uitdaging? ‘Dat mijn vader van mijn wijn houdt. Ik zet de stijl van het huis voort.’

Haar succes dankt Cecilia aan passie, kennis, controle en… de wijnberg. De Bacharacher Hahn heeft maar één gebrek: hij kijkt niet uit op het stadje. Verder is het een wijnberg zoals een kind uit de streek hem zou tekenen.

Een steile leisteenhelling, dicht bij de Rijn, die het weerkaatste zonlicht en de warmte van het water opneemt als een spons, en waar de rieslingdruif zich geweldig in haar element voelt. Vijf generaties heeft de familie gewerkt om de hele wijnberg te bezitten. Aan Cecilia om de traditie te eren, jaar in, jaar uit.

Wijngoed Toni Jost, Oberstraße 14, 55422 Bacharach, www.tonijost.de.
Verkoop: op afspraak.

De Bopparder Hamm is de grootste meander van de Rijn. In de binnenbocht leefde het dorpje Osterspai eeuwenlang van de kersenteelt. Net zoals op de Bacharacher Hahn kun je er heerlijk wandelen. Ook Matthias Müller houdt daarvan. Samen met zijn vrouw Marianne heeft hij het wijn- en fruitbedrijfje van zijn vader in twintig jaar uitgebouwd tot een topwijnhuis.

Zijn filosofie getuigt van respect en liefde voor de natuur. Forceer niets, oefen geduld, soigneer de druif. In de hypermoderne Vinothek kun je elke dag wijn kopen, hoofdzakelijk riesling.

Wijngoed Matthias Müller, Mainzer Straße 45, 56322 Spay, www.weingutmatthiasmueller.de.

Müller en Jost werken in het wijngebied Mittelrhein. In Rüdesheim wordt de Rijnvallei breder en zijn de wijnhellingen doorgaans minder steil. Niet zo op Berg Schlossberg, de trots van de familie Breuer.

Vroeger was de steile helling ingedeeld in smalle terrassen met lage muurtjes, wat erg onpraktisch was. Vandaag houden grote, tot tien meter hoge muren de bodem vast.

Dat betekent trappen lopen voor Theresa Breuer en haar team. Op de hoogste trappen geven de plukkers de druiven zelfs door. Maar Berg Schlossberg is een juweel. Steil afdalende druivenrijen met een burchtruïne op de achtergrond.

Elk jaar nodigt de familie Breuer een artiest uit om het wijnetiket te ontwerpen. Jan Fabre schreef voor de jaargang 2002 zelfs een spreuk met zijn eigen bloed.

Wijngoed Georg Breuer. Grabenstraße 8, 65385 Rüdesheim am Rhein, www.georg-breuer.com
Dagelijkse verkoop in de vinotheek.

Koning Wilhelm I van Pruisen en zijn ministerpresident Otto von Bismarck werden in 1871 de eerste keizer en de eerste kanselier van het eengemaakte Duitsland. In dat nieuwe land was de Rijn de nationale rivier en de Bovenvallei van de Middenrijn het ultieme romantische landschap.

De keizer en de kanselier lieten de streek dan ook afbakenen door monumentale standbeelden. In Rüdesheim neem je een schattig zetelliftje in retrostijl naar het Niederwalddenkmal. Je zweeft over de wijngaarden; van je terugkeer naar de stad kun je een mooie wandeling maken.

Het monument is 38 meter hoog. Op de sokkel staan 131 figuren, onder wie Bismarck en de keizer. De reusachtige Germania houdt de erfvijand Frankrijk in de gaten. Ze heeft, net als jij, een prachtig uitzicht.

In Koblenz rouwde het monument van Deutsches Eck, waar de Moezel in de Rijn stroomt, tot 1990 om de Duitse eenheid. In 1993 werd het reusachtige ruiterbeeld van keizer Wilhelm I teruggeplaatst. Iedereen was blij met de hereniging, maar niemand had daar een oude keizer bij nodig. Het reusachtige beeld is intussen de populairste attractie van Koblenz.

Verderop langs de Rijnpromenade kun je in de Winninger Weinstuben een glas Federweißer drinken, een witte, ongefilterde jonge wijn die enkele dagen na de oogst al gebotteld wordt. Je drinkt eigenlijk wijn die nog aan het gisten is. Federweißer is er zodra de eerste druiven geplukt worden, meestal rond 20 september.

Winninger Weinstuben, Rheinzollstraße 2, 56068 Koblenz, www.winninger-weinstuben.de

Elk jaar lopen miljoenen toeristen door de Drosselgasse, een smalle steeg in Rüdesheim. Hier krijg je de gasten op een presenteerblaadje, maar Susanne en Heinrich Breuer rusten niet op hun lauweren. Georg Breuer, de stichter van het gelijknamige wijnhuis, heeft het Rüdesheimer Schloss na de Tweede Wereldoorlog weer opgebouwd.

Het wijngasthuis oogt traditioneel, maar Susanne en Heinrich hebben de voorbije dertig jaar voortdurend vernieuwd. De houten stoelen met hartjes zijn gebleven. Op de binnenkoer speelt een orkestje evergreens en klingelt op gezette tijden het klokkenspel. Maar de kamers van het viersterrenhotel zijn ingericht met modern, soms gedurfd design en met werk van kunstenaars uit de streek.

Op de Rijn moet je varen. Omdat de traditie het wil, en omdat het landschap er helemaal anders uitziet vanop de rivier. De Goethe is de laatste getuige van de stoomscheepvaart op de Rijn. De raderen die midscheeps door het water ploegen, worden intussen aangedreven door een dieselmotor, maar de burchten en dorpen op de oever glijden als vanouds voorbij aan een slakkengangetje.

Zes uur van Koblenz naar Rüdesheim en vier uur terug, je waant je in de negentiende eeuw. Je kunt onderweg overal op- en afstappen, en terugkeren doe je met de trein. De Goethe liep één jaar na de Titanic van stapel, in 1913, en het warme houten interieur herinnert aan de tijd van het Grote Varen.

Een minstens even bijzondere boottocht kun je op 13 september beleven in Oberwesel en op 20 september in Sankt Goar. Tijdens Rhein in Flammen varen vijftig verlichte schepen over de rivier. Ook de oevers zijn verlicht en op de burchten wordt vuurwerk afgestoken. Maar kun je het spektakel wel goed volgen als je er middenin zit? Je kunt ook een mooi uitkijkpunt zoeken hoog boven de Rijn.

Op 20 september vat je volgens een streekbewoner het best post bij Dreiburgenblick. In de diepte zie je er de burchten Katz en Maus, de stad Sankt Goar met de vesting Rheinfels, en uiteraard de lichtjes van de Rijn. www.rhein-in-flammen.com en www.kdrhine.com voor het stoomschip Goethe. Dreiburgenblick ligt in het gehucht Patersberg en is bewegwijzerd vanaf Sankt Goarshausen.

Everzwijnen en herten kunnen grote schade aanrichten in de wijngaard. Daarom wordt er in de streek gejaagd. De jagers brengen hun vangst meteen naar Metzgerei Kempenich, in een dorpje op tien kilometer van Rüdesheim.

Peter en Gert Kempenich maken er heerlijke hammen, worsten en conserven van: vlees met een minimum aan voedselkilometers.

Metzgerei Kempenich, Grohlochstraße 10, 65385 Presberg (Rüdesheim am Rhein).

Fritz en Katja Mossel kunnen toveren met zure kersen (of krieken). De variëteit waarmee ze werken, staat zowel in het Duits als in het Nederlands bekend als Schattenmorellen.

In hun gamma zitten schuimwijn, brandewijn, azijn, pralines en vooral een kersenwijn die veel druivenwijnen overklast. Goethe heeft in de achttiende eeuw nog verbleven in hun hoeve, het Chausseehaus.

Amorella-Kirsch, Chausseehaus, 55127 Mainz-Marienborn, winkel op vrijdag van 13 tot 18 uur, www.chausseehaus.de

De Wispervallei is een donkere, bosrijke zij vallei van de Rijn. Het rivierwater klatert over de leisteen die ook de riesling zijn unieke smaak geeft en het beukenwoud beschut de forelvijvers tegen de zon.

Kweker Siegbert Seitz geeft zijn vissen ruimte. Ze kunnen zwemmen en kweken spieren. Dat levert heerlijk stevig vlees op, en een gerookte, vacuüm verpakte vis reist vlotjes mee naar België.

Wisperforelle, Im Wispertal 2, 65391 Lorch, www.wisperforelle.de.

Voor het boek Rijn & Wijn. Langs romantische burchten en beroemde wijn bergen reisden journalist Gert Corremans en fotograaf Michaël Dehaspe elk seizoen naar de Bovenvallei van de Middenrijn.

Ze volgden de jonge wijnmaakster Cecilia Jost het hele jaar in de wijngaard en leerden hoe je wijn maakt, van winter tot herfst en van rank tot vat.

Het landschap en de burchten tussen Koblenz en Mainz zijn door de Unesco erkend als werelderfgoed, maar het zijn de mensen die de streek maken, niet de monumenten. Daarom is het boek opgebouwd rond 25 portretten.

Veerman, landschapsschilder, burchtheer, chef-kok of wijnboer: je leert ze persoonlijk kennen.

Tekst Gert Corremans - Foto’s Michaël Dehaspe

Dit artikel is verschenen in september 2014.