Mysterieus Stonehenge

Nou ja, dringend. Dertig jaar hebben ze erover gepalaverd. De ene keer was er geen geld, de andere keer raakten ze het niet eens over welke richting het uit moest.

Over één zaak raakten de betrokkenen het snel eens: de originele setting van de steencirkel moest zo veel mogelijk in ere worden hersteld. Dat impliceerde een drastische ingreep.

Sommige boeren moesten bijvoorbeeld hun stallingen verplaatsen omdat die het uitzicht op de stenen verpestten. Aan hen werd ook gevraagd tijdens de oogst geen machines te laten staan in het ‘decor’ van de steencirkel.

Hoogspanningsmasten werden verplaatst en wellicht de meest verregaande ingreep was het opbreken van de A344: die weg liep tot vorig jaar nog rakelings langs het prehistorische monument.

Er was ook een plan om de nabijgelegen drukke A304 onder de grond te leggen – die weg is echt wel een storend element –, maar daar is voorlopig geen geld voor.

De oude parkeerplaats en de oude ‘gebouwen’ zijn inmiddels afgebroken en op 2,5 kilometer van de site, helemaal uit het zicht van de steencirkel, is sinds een paar maanden een ultramodern bezoekerscentrum open. Kostprijs: 32,5 miljoen euro, en voor dat bedrag heeft Stonehenge nu voor het eerst in zijn geschiedenis een echt museum. Daarin kijk je wel even je ogen uit.

Het begint al met de ervaring om binnen in de steencirkel te staan. Om het monument te beschermen mogen bezoekers al lang niet meer tussen de stenen lopen, maar dankzij een ingenieuze projectie kan je dat in het museum wél – en zelfs in de vier seizoenen. Je kan het museum en de site bezoeken met een audiogids op je oor, maar je kan de informatie ook op je smartphone krijgen via de gratis app en het lokale wifinetwerk.

Er zijn in dat nieuwe museum onder meer enkele knappe maquettes te zien, en projecties die je duidelijk maken dat die steencirkel daar niet in zijn eentje staat.

Op luchtbeelden zie je bijvoorbeeld dat de omgeving van Stonehenge bezaaid ligt met grafheuvels en aarden wallen uit de prehistorie, en dat ooit een avenue naar de steencirkel leidde.

In fraaie kasten worden vondsten uit de omgeving getoond: stenen en bronzen bijlen, menselijke resten die bewijzen dat doden tussen 3.000 en 2.800 voor onze tijdrekening werden gecremeerd, een halssnoer, potscherven, een stuk van een gesp…

Het meest tot de verbeelding spreekt die kast waarin het skelet te zien is van een man, in 1863 op zo’n twee kilometer van de steencirkel opgegraven en wellicht zo’n 5.500 jaar oud.

Oscar Nilsson, een Zweeds forensisch expert en specialist in gelaatsreconstructies, maakte voor het museum een reconstructie van het hoofd van de gevonden man. Het resultaat is verbluffend.

Het is een goede inleiding, dat museum. Neem nog wat bespiegelingen van bekende schrijvers over Stonehenge mee ('What is Stonehenge? It is the roofless past', schreef de Engelse dichter Siegfried Sassoon.

'A very temple of the winds', noemde schrijver Thomas Hardy de plek) en ga via de achterdeur naar buiten.

Daar ligt een replica van zo’n Stonehenge-steen op een primitieve kar. Je mag hem verduwen, als je kan.

Het doet je meteen stilstaan bij de vraag hoe ze er rond 2.500 voor Christus in godsnaam in slaagden die stenen – sommige wegen vijftig ton! – uit Wales over te brengen.

Achter het bezoekerscentrum zijn vijf prehistorische huizen gereconstrueerd: zo moeten de mensen hebben geleefd die Stonehenge hebben gebouwd.

Ter hoogte van de Stonehenge-winkel (je kan het zo gek niet bedenken of ze hebben het: Stonehengeboeken, drinkbekers, posters, T-shirts, muismatjes, sleutelhangers…) is een perron aangelegd waar je in het ‘treintje’ kan stappen dat je naar de eigenlijke steencirkel brengt.

Want daarvoor ben je uiteindelijk gekomen. Via het resterende deel van de A344 gaat het in tien minuten (of iets langer als je die 2,4 km te voet doet) naar de site, waar het graspad elke week een beetje wordt verlegd omdat het door de vele bezoekers voortdurend kapot wordt gelopen.

Je kan helemaal om de cirkel heen stappen. Hoe dichter je tijdens je rondgang bij de A304 komt, hoe meer je hoopt dat ze snel het geld vinden om die weg ondergronds te krijgen. Dan pas zullen de stenen van Stonehenge in alle rust te bewonderen zijn.

Stonehenge is – vermoedelijk – een prehistorische tempel die georiënteerd is naar de beweging van de zon. De cirkel is niet in één keer gebouwd. De eerste cirkel, een aarden wal, moet zijn aangelegd rond 3.000 voor Christus. Binnen in die ring lag een kleinere, gevormd door 56 putten – wellicht hebben daar ooit stenen of houten palen in gestaan. In verschillende bouwfasen, gespreid over een periode van 1.500 jaar, is Stonehenge steeds groter geworden. Waarvoor het precies werd gebruikt, is niet bekend.

Het staat vast dat in de begineeuwen de site gebruikt werd voor crematies en de oriëntatie van de cirkel op de zonsondergang op midwinter en de zonsopgang op midzomer, doen vermoeden dat de plaats ook is gebruikt voor ceremonies. Dat laatste is iets waar hedendaagse druïden niet aan twijfelen. Zij vinden het daarom helemaal niet kunnen dat ‘hun’ stonehenge platgelopen wordt door toeristen.

In Groot-Brittannië en Bretagne samen staan er vandaag nog zo’n 1.300 steencirkels. De bekendste zijn die van Avebury en Castlerigg. De steencirkel in Avebury, veertig kilometer van Stonehenge, heeft een diameter van liefst 335 meter. Er moeten ooit zeshonderd stenen gestaan hebben. Nu staan er nog 98. Ze variëren in hoogte van 2,1 tot 5,5 meter.

De Castlerigg stone circle nabij Keswick in het Lake District is ovaal en omvat veertig stenen, waarvan de hoogste 2,3 meter is. De cirkel van Castlerigg is gebouwd rond 3.200 voor Christus en wordt daarom beschouwd als de oudste.

Tekst en foto’s Dirk Musschoot

Dit artikel is verschenen in oktober 2014.