Stadsgeluiden van Brussel

Autoportieren slaan open en met veel kabaal weer dicht. Meubelen, stoffen, serviezen, boeken, stapels kleren en afgetrapte schoenen… Sjacheraars van allerlei slag spreiden een tapijt van rommel over het Vossenplein. ‘As we te vreuch beginne, ême w’een amênde (boete) on oes bien’, vertrouwt een man met een pothoed ons in onvervalst Brussels toe. Zoals in veel steden verdragen ze ook hier het lawaai niet meer.

De man met de pothoed sjokt naar zijn buurman om over de prijs van een gebarsten fruitschaal te onderhandelen, want zelf heeft hij vandaag niet veel soeps in de tent. Even later horen we de bankbiljetten al ritselen. Mondjesmaat komen de klanten nu aan. Op kop de habitués, die de beste koopwaar voor de voeten van de toeristen wegmaaien. Want ook dat is het Vossenplein. Als je vroeg genoeg komt, kan je voor een prikje die ene onvindbare vinylplaat kopen, omdat sommige marktkramers de waarde van hun spullen niet kennen.

Even flink de pas erin. Onderweg ruilen we de charme van de eerste uren voor de wilde dans van de ochtendspits. Langs de Hallepoort duiken we Sint-Gillis in, een oord van rust.

Valse stilte, en zo dacht ook de Japanse Akio Suzuki toen hij voor het stilteproject BE SSST hier een geluidswandeling uitstippelde. Op straten en pleinen schilderde hij witte cirkels oftewel otodates, ‘luisterpunten’ in het Japans.

Als je je voeten erin plant, hoor je geluiden uit hoeken waar je het niet verwacht. Van een rammelende tram tot het Arabisch gebabbel achter een hoge muur waar moeders hun kinderen van school ophalen.

De witte cirkels zijn helaas haast onzichtbaar geworden door de gebruikte ecologische verf. Met het plannetje lukt het ons nog om enkele otodates te lokaliseren.

Zo moeten we in de kiosk op het Bethlehemplein in het midden flink met de voeten stampen. Prlrlrlrlrlrlrl… Secondelang scheert een fluisterecho langs de houten dakrand. Wat een heerlijke geluidsdouche!

Even verderop, in de Fortstraat, staat op de gevel van de voormalige pianofabriek Fort Monterey de 23ste pianosonate van Beethoven. Hier zit tegenwoordig een gemeenschapscentrum, maar in Akio’s cirkel kunnen we de klank van de piano’s weer bijna horen.

We nemen aan de Hallepoort de metro naar Lemonnier. Aan het einde van de Stalingradlaan staan we oog in oog met de gapende hoorn van de Pasionaria. Deze immense toeter werd in 2006 ter gelegenheid van veertig jaar Marokkaanse aanwezigheid in de hoofdstad neergepoot, als spreekbuis voor migranten.

Inmiddels worden er ook sociale en politieke protesten mee op gang geschoten, want op het drukke kruispunt vlak bij het Zuidstation beginnen veel betogingen. Moeten we dan wachten op een nieuw conflict om de spreekbuis van het vrije woord te testen? We nemen de proef op de som en roepen enkele slogans, gegrepen uit de waan van de dag. Geen trein, auto, fiets of hond die piepend in de remmen gaat. Onze goede bedoelingen om de  wereld te verbeteren gaan hopeloos verloren in het stads lawaai.

Met de metro richting Beurs, waar naar verluidt een zigeunerorkest bijna dagelijks de ziel uit het lijf speelt achter het majestueuze gebouw. Vandaag dus niet. We horen wel een ander geluid: het knorren van onze magen. Dus zetten we koers naar de Sint-Katelijnestraat waar op de stoep van La Mer du Nord ’s middags de wereld lijkt samen te komen. In de babbelkroes vol vreemde talen schuiven bedrijvige  obers tonijnburgers, zilvervis en garnaalkroketten met bekwame spoed door het serveerraam.

Rustig wachten we onze beurt af. Suzààààn, roept de ober met de toeter. Dit is te gek. Het voorbije kwartier zijn er misschien tien namen door het zwerk gegaan, zonder dat we er daar één van hebben gehoord. Maar als onze eigen naam weerklinkt, spitsen we de oren. Gesterkt door de stevige hap, zijn we helemaal klaar voor wat we op het einde van de dag als onze meest fantastische geluidservaring zullen bestempelen.

We hebben afspraak met Julia van Q-O2 in Molenbeek. Die werkplaats voor experimentele muziek en klankkunst werd door de Vlaamse Gemeenschap in het leven geroepen om jonge geluidskunstenaars de kans te bieden hun ideeën vorm te geven.

‘De Engelse Kaffe Matthews schreef hier speciaal voor Brussel een fietsopera’, legt Julia uit. ‘Voor Finding Song Home trok ze met een recorder door Molenbeek om de verhalen van de bewoners vast te leggen.'

'Als je door dit deel van Brussel fietst, hoor je ze door de geluidsboxen die op het stuur van onze Sonicbikes zijn gemonteerd. Een gps-gestuurd systeem laat het verhaal pas horen als je op de plek bent waar het werd opgenomen. En in de straten waar even niets te vertellen valt, komen er liedjes van plaatselijke muzikanten of het kinderkoor.’

We kunnen niet wachten om op zo’n grappige audiofiets te springen. Vanaf de kanaaldijk zwerven we al gauw van de ene straat in de andere. Zonder kaart, want een signaal waarschuwt ons als we naar links of rechts moeten.

Op de pleintjes toeren we rond tot we een verhaal te pakken hebben. En hoe harder we trappen, hoe sneller ze uit de boxen rollen.

Vallen ze enkele minuten stil, dan zijn we van de kaart gefietst en moeten we terug om de draad weer op te pikken. Geestig, hoe we ons laten meevoeren door de klank van de stad, terwijl voetgangers die we voorbijfietsen zich afvragen waar die mooie muziek toch vandaan komt.

Onze oren worden nog meer verwend. In de creatieve ruimte Micro Marché aan de Steenkoolkaai heeft geluidskunstenaar Bart De Melker in opdracht van socio-cultureel project Citizenne tijdelijk zijn Magnificent Heardryer geïnstalleerd. Wie z’n hoofd erin stopt, kan tien minuten op adem komen met wat hij de poëzie van Brussel noemt.

We horen vogels fluiten in het Zoniënwoud, een klaterende fontein en het beieren van een klokkentoren. Geluiden die de stad niet vreemd zijn, maar waaraan we vaak achteloos voorbijgaan.

Als hoofdstad van Europa krijgt Brussel met regelmaat vierentwintig talen over de vloer. Om ze allemaal te horen, moeten we naar het Parlamentarium in de Europese wijk. Bij de start van ons museumbezoek zeggen alle lidstaten nog netjes hetzelfde: ‘Welkom in Europa’. Wat verandert als we in een virtuele reis de Europese democratie ontrafelen en zien welke invloed ze in elke lidstaat al heeft gehad. In de indrukwekkende 360°-zaal zitten we midden in het parlementair debat.

Uit alle hoeken schreeuwen woord en wederwoord. Ons lijkt het meer op schreeuwen door elkaar. Op de videomuur krijgt elk parlementslid enkele ogenblikken het rijk voor zich alleen. En zo horen we Guy Verhofstadt als fervent voorstander van een verenigd Europa vol vuur het belang van de Unie verdedigen. Dat er over die gedroomde eensgezindheid nog veel gepraat moet worden, heeft de praktijk ons inmiddels wel geleerd.

We hebben wat tegengewicht nodig om de Europese kakofonie te verteren. Als we richting Kunstberg wandelen, krijgen we dat in veelvoud. Het Muziekinstrumentenmuseum installeerde in samenwerking met Leefmilieu Brussel tegenover de Hofberg een digitale muziekkamer.

Via een QR-code horen we op onze smartphone het instrument dat het museum deze maand in de kijker zet. We zoemen mee met de Shamisen en voelen het bloesemen van de natuur waarmee de Japanse luit in verbinding tracht te komen.

Enkele stappen verder horen we het draaien van de aarde in de Whirling Ear. Oorspronkelijk stond dit kunstwerk bij het Amerikaanse paviljoen op de wereldtentoonstelling die in 1958 in ons land plaatsvond.

Nu speelt de wind ermee, als hij zich elders verveelt. Klokslag zes uur. Voor de Carillon is dat het sein om van zich te laten horen, na jaren van stilstand omdat vandalen het mechanisme hadden beschadigd.

Tineke Van Heule, ons maartje… Op de Kunstberg weeft dit oer-WestVlaamse liedje zich geruisloos tussen het melancholische violenspel van een straatmuzikant. Elk voorjaar verlaat Johann het Roemeense Transsylvanië om zijn geluk in de Brusselse straten te beproeven.

‘In het najaar, als ik genoeg verdiend heb, ga ik weer naar huis’, zegt hij terwijl hij de strijkstok liefdevol over de snaren haalt. Vol weemoed kruipt het Adagio in de sluiers van de valavond.

De dag valt stil in Brussel. La ville s’endormait, zingt Jacques Brel, nu met raspende stem. Wie goed luistert, kan veel voelen.

Blijf je overnachten in Brussel, pik dan zeker een stukje van de Jazzwandeling van VisitBrussels mee. In de buurt van de Grote Markt vind je heel wat jazzcafés waar nachtraven van allerlei pluimage tot in de late uurtjes het podium delen. 

www.visitbrussels.be
 

Op onze tocht wandelde deze Brusselse zanger in gedachten voortdurend met ons mee. Maar wist je dat hij ook een eigen museum heeft?

Op het Oude Korenhuisplein deelt hij in de tentoonstelling J’aime les Belges zijn passie voor zijn geboorteland.

Van hieruit vertrekt ook de audiowandeling J’aime l’accent Bruxellois die je langs de Brusselse plekken voert die in zijn leven een rol hebben gespeeld. 

www.jacquesbrel.be

Los van de Muziekkamer op de Hofberg is ook het museum zelf een aanrader. Hier worden meer dan achtduizend muziekinstrumenten wetenschappelijk bestudeerd en bewaard. Eén achtste van die collectie wordt tentoongesteld. Om in de sfeer van Brussel te blijven, moet je zeker de unieke blazers en strijkinstrumenten van het Hof gaan bekijken.

Ze dateren uit de achttiende eeuw, toen Karel van Lotharingen gouverneur was van de Oostenrijkse Nederlanden. En vergeet zeker de Hohner-mondharmonica niet, het chromen muziekske waarmee de nu 93-jarige Toots Thielemans zijn allerlaatste tournee speelde. 

www.mim.be

Tekst Suzanne Antonis - Foto’s Michaël Dehaspe

Dit artikel is verschenen in november 2015.