De eilanden van West-Cork

Met twintig inwoners is Whiddy Island wel een heel kleine gemeenschap en Tim O’Leary oogt met zijn naar schatting 120 kilo bijzonder representatief. Tim vertelt dat de Amerikanen hier in WO I een thuishaven voor watervliegtuigen hadden. Opmerkelijk, want de luchtvaart stond nog in zijn kinderschoenen. Toen telde het mini-eiland nog meer dan achthonderd zielen en werd er op sardienen en pilchards gevist, een kleine haringsoort. ‘Voor elke man op zee waren er vier jobs aan land’, vertelt Tim. ‘Maar toen kwam de olie-industrie. Wat eerst een feest leek, ontaardde in een ramp. In 1979 ontplofte de olietanker Betelgeuse, het grootste ongeluk ooit in Ierse wateren. Whiddy Island kwam er niet meer bovenop.’

Tim neemt ons mee naar de top van het eiland. Daar zien we de mosselbanken voor de kust liggen. ‘Dat zwengelt de economie weer aan en geeft hoop’, zegt Tim en we houden nog een keer halt bij de oude schoolruïne. ‘Ik droom ervan dit schooltje terug op te bouwen. Weet je, het is pure nostalgie. Een eiland zonder school bloedt dood. Toen ik kind was, waren hier twee klasjes. De jongsten leerden van de ouderen. In de winter zaten we rond de kachel. Gezellig. Ik heb er zelfs de liefde voor het Gaelic opgepikt.’

Als hij bij een portie krab en chips onze drankjes noteert, valt de tap Guinness droog. Een minuut later zie ik hem met zijn speedboot naar het vasteland scheuren om een nieuw vat. Speciaal voor mij! Thanks a lot, Tim, for going the extra mile.

Moll’s Gap is een bergpas in het graafschap Kerry. Noel Kissane houdt er aan de rand van het nationaal park Killarney zo’n slordige tweeduizend schapen. Daar komen in het voorjaar meer dan duizend lammeren bij. Hij is best trots op zijn boerderij die al anderhalve eeuw in familiebezit is. Maar het is knokken om te overleven. ‘De prijs van de wol hangt af van vraag en aanbod op de beurs’, vertelt hij afgemeten. ‘Vroeger werden legeruniformen en scheepsisolatie van wol gemaakt omdat het geen vlam vat. Vandaag stelt het allemaal niets meer voor. Dus geven we ook demonstraties schaapscheren, schapen hoeden en hebben we een winkel met afgeleide producten. Schapenkaas, lippenbalsem, zalven tegen kloven … you name it!’

Dan stelen twee bordercollies de show op een partijtje schapen hoeden. In een gigantische wei met rotsen, bomen, hellingen en ruw terrein graast een dertigtal schapen ongestoord tot de twee honden en hun begeleider Liam door het hek stappen. De honden stuiven elk een kant op. Meteen troepen de schapen samen. Liam blijft gewoon staan bij het hek. Hij fluit hoog en schril tussen zijn tanden. Roept met krachtige stem voortdurend left-left-left of right-right-right. De honden gehoorzamen op slag. De schapen rennen telkens tot ze op veilige afstand van de collies staan. Komen er geen instructies, dan gaan de honden plat op de buik liggen, de oren in de nek, de tong hijgend uit hun bek. ‘Ze horen alles, die twee’, weet Noel. ‘Tot op honderd meter kan je gewoon tegen ze praten. Ze luisteren meteen. Daar hebben ze wel anderhalf jaar opleiding voor achter de rug. Waarom ze bordercollies heten? Omdat ze uit het grensgebied tussen Engeland en Schotland komen: de streek in Zuidoost-Schotland heet de Schotse Borders. Dat de schapen zo veel schrik hebben van de collies heeft niets met hun postuur te maken, maar met hun gedrag en manier van kijken en sluipen. Ze denken dat het wolven zijn.’

Tommy Moyles is een dertiger met pit. Technisch hooggeschoold in de landbouwwetenschappen is hij toch liever in de weer met zijn bijna tweehonderd runderen. Hij vertelt er graag bij dat hij al de vijfde generatie boeren op dit stuk land is: ‘Ik kan me geen betere plek om te leven voorstellen. Ik heb uitzicht op de oceaan, leef dicht bij de natuur en ben me bewust van de lokale geschiedenis. Net als zoveel Ieren emigreerde mijn overgrootvader in barre tijden naar de States. Maar hij kwam terug. Kon zijn geboortegrond en de familieboerderij niet missen. Ik heb de man nooit gekend, maar ben hem heel dankbaar voor dat besluit.’

Maar Tommy breekt ook een lans voor duurzame landbouw en laat je graag kennismaken met het leven achter de schermen van zijn boerderij. ‘Dat doen we al een tijd hier met de West Cork Farm Tours’, zegt hij. ‘Elke donderdagochtend kan je op bezoek bij een andere boer. Je ziet het bedrijf in actie en ziet hoe kleinschalige bedrijven floreren. Stuk voor stuk hebben we kwaliteit in huis, of het nu om melk, kaas, worst, spek of steak gaat. Al dat lekkers komt in de lokale economie terecht. Daarvoor werken we samen met winkeliers en hotels in de streek.’ Meer latte kan je ’t hier niet vinden.

Hoog op het lijstje van Ierse erfgoedparels staan de tuinen van Garnish Island, een van de meest waardevolle stukjes erfgoed in Ierland. Het gefortuneerde parlementslid John Bryce kocht het begin twintigste eeuw en stelde de vindingrijke tuinarchitect Harold Peto aan om er in het kielzog van de arts-and-craftsbeweging een reeks riante exotische tuinen te ontwerpen. Dat kon omdat de warme Golfstroom vanuit Mexico voor een extra zacht klimaat zorgt. Tot op vandaag zijn die Italiaanse tuin, de bloementuin, de jungletuin, de aanloop naar de Martellotoren – een verdedigingstoren – en de tempeltuin in onberispelijke staat bewaard. Bezoek ook het huis van John en Violet Bryce-L’Estrange, tot in de puntjes gerenoveerd. Het werd een ontmoetingsplek voor schrijvers, politici, kunstenaars en ander hoog aangeschreven volk. Die konden elkaar far from the madding crowd discreet ontmoeten. Het moest een uit de kluiten gewassen mansion worden, maar daar stak de Russische Revolutie een stokje voor. John ging failliet door die opstand en moest zijn architect danig intomen. Een bootje brengt je naar het eiland. Wuif onderweg naar de zeehonden en visarenden op Seal Island.

Langs de kust van Cork komen walvissen daten en baren, daarna zogen ze de kleintjes tot die vet genoeg zijn om naar kouder water te verkassen. Zoöloog Nic Slocum pikt ons op in zijn Voyager voor een rondje verantwoord walvissen en dolfijnen spotten. Eerst zien we papegaaiduikers dobberen. Daarna storten jan-van-genten zich als torpedo’s in het sop, op zoek naar buit. Nog geen rug- of staartvin te zien. Tijd genoeg om zijn manier van werken uit te leggen. ‘De dieren komen op de eerste plaats. Dat betekent niet storen, niet te dicht komen en de motor stilleggen zodat ze met elkaar en de kleintjes kunnen communiceren’, vertelt Nic. ‘Dan komen de gasten. Jullie. We houden het educatief en veilig, gaan in op vragen en vertellen over milieueffecten als de plastic soep. Ten slotte houden we rekening met de omgeving en hinderen geen andere boten.’ Nic heeft ook een jonge wetenschapster mee aan boord. Zij brengt alle bewegingen en observaties per soort in kaart. Net als we denken van een kale reis terug te moeten, komt een bultrug bovendrijven. Geen duik met zwaaiende staartvin, maar het is een begin. Als daarna nog een reuzenhaai, een paar dwergvinvissen en wat vrolijke grijze dolfijnen opduiken, gaan we niet met lege handen terug naar het vasteland.

Tot slot een twijfelgeval. Lokaal is Molly Gallivan’s Cottage zeker. Authentiek ook, maar tegelijk gepimpt. Het verhaal in hoge mate traceerbaar en betrouwbaar, zij het aangedikt. Ethisch? Hangt ervan af hoe je het bekijkt. Maar we hadden er in elk geval een vrolijke avond.

Toen Molly Gallivan weduwe werd bleef ze straatarm achter met een roedel hongerige kids. Molly stroopte de mouwen op en ging eigenhandig poitin stoken, volstrekt illegale whiskey, zoals de Ieren het schrijven. Kleurloos als water en gestookt van aardappelschillen. Goedkoop dus. De locals waren er gek op en Molly opende een al even illegale kroeg, een sibin. Daar ging het soms ruw aan toe, maar er was ook muziek en plezier.

Molly is niet meer, maar haar kroeg wel. Projectontwikkelaars wilden ze met de grond gelijk maken, maar dat feest ging niet door. Bezoek er haar woonruimte en schuif aan voor een Ierse avond met soep, Irish stew, appelcrumble en muziek. Trekzak, gitaar, harp en zang scheppen de sfeer. De dochter des huizes danst huppelend door de gelagzaal, handen in de zij. Very Irish.