Onbekend Haspengouw

Een wat misleidende naam want het gaat helemaal niet om een berg, maar om de restanten van wat ooit een Romeins aquaduct was. Omdat het water van de Jeker ongeschikt was, bouwden de Romeinen een aquaduct om de Mombeek om te leiden over een lengte van zes kilometer.

Om het hoogteverschil te overbruggen wierpen ze een aarden wal op. Het aquaduct is verdwenen, de Beukenberg is gebleven. Tongeren kreeg daardoor een mooi stukje groen net buiten de stad. Vorig jaar werd er een nieuwe, rood gemarkeerde wandelroute aangelegd in de reeks Verborgen Moois, een tiental wandelingen langs onbekende plekjes in Haspengouw.

De kasseien op weg naar het Manshovenhof zijn een uitdaging voor fietsers, maar de inspanning loont. De dreef, aan beide zijden omzoomd met dikke okkernotenbomen, loopt door de hoogstamboomgaarden.

Dan duikt het Manshovenhof op, een boerderij waarvan de oudste delen dateren uit de zeventiende eeuw. De kippen die er wonen, niet gewend aan passanten, hebben de dreef voor zich alleen.

Of dit bakhuis een unicum is in Vlaanderen is niet duidelijk, maar veel zal het niet schelen. Aan het kerkhof van Gors-Opleeuw geeft een gedecoreerde poort toegang tot het oude bakhuis van het dorp. Binnen in de donkere ruimte staan twee stenen ovens die met hout stoken. Hier kwam vroeger heel het dorp zijn brood bakken. Vandaag ligt het bakhuis er verlaten bij, maar met wat fantasie ruik je de geur van vers brood vermengd met de rook van de ovens.

De dorpskern van Gors-Opleeuw is beschermd en dat heeft zijn redenen. Naast het bakhuis ligt een indrukwekkende negentiende-eeuwse manege met een mooi stenen fresco van een paard. Aan de overkant kom je uit op de kasteelhoeve, de gerestaureerde pomp op het dorpsplein rondt het geheel af. Toch is het het kasteel van Gors met zijn uitgepuurde classicistische stijl dat het fraaie uitzicht domineert.

Aan de rand van het dorp Rutten ligt een kapel gewijd aan Evermarus, een heilige uit de duistere middeleeuwen die in Rutten vermoord werd door een bende roofridders. Elk jaar op 1 mei wordt zijn tragisch einde in Rutten nagespeeld door het Evermarusgezelschap, een genootschap waar alleen echte Ruttenaars lid van kunnen worden.

Het spel eindigt met een achtervolging door een hele stoet ruiters op de Zwarte Weide, iets verderop. Dat gaat er soms ruw aan toe, beide partijen mogen zich verdedigen met stokken, aangegeven door de Stekkepies of hulpjes. Hoe lang het Evermarusspel al gespeeld wordt is niet duidelijk, maar het is een bijzonder en authentiek stukje volkscultuur dat ieder jaar duizenden kijklustigen naar Rutten brengt.

Eigenlijk begint het Mergelland een stuk oostelijker, in de richting van Riemst en Maastricht, maar in Vechmaal vind je al een voorproefje. Hier werd er eeuwenlang mergel gewonnen, als bouwmateriaal maar ook om de akkers te bemesten. Dat liet letterlijk diepe sporen na in het landschap.

De meeste grotten zijn erg moeilijk te vinden maar de grootste groeve, de Waterkuil, ligt langs een mooie wandel route. Vroeger kon je met een stel laarzen, een zaklamp en wat durf de grotten binnenwandelen. Enkele jaren geleden werd de ingang afgesloten met een hek om de vleermuizen rust te gunnen. Je kan de grot nog wel met een gids bezoeken.

Met zijn 250 hectare groen is de Kevie een van de weinige natuurreservaten in België die door het Wereld Natuur Fonds erkend worden. Eigenlijk gaat het om vier natuurgebieden: Beemden, Hardel, Kevie en Groot Meers.

De rivier de Jeker, de ruggengraat van het natte gebied, kreeg opnieuw ruimte om te meanderen. Met resultaat want sinds kort hebben een tiental bevers zich in de Kevie gevestigd. Vier wandelroutes brengen je naar alle hoekjes van de Kevie en de fietsweg doorheen het gebied is een mooie route van Tongeren naar de dorpjes Nerem en Vreren.

In de buurt
Vlakbij de Kevie, in het gehucht Blaar, is er nog een restje volkscultuur te vinden. De Genovevakapel heeft er jaren verwaarloosd bijgelegen, tot het buurtcomité enkele jaren geleden het gebouw onder handen nam. Nu staat alles netjes in de verf. Bijzonder aan de kapel is de zijkapel. Vroeger kwamen ouders er op bedevaart als hun kind leed aan het vivelein, een mysterieuze kinderziekte waarvan de symptomen wat op bloedarmoede lijken. Het vivelein is verdwenen maar nu nog hangen er fopspenen, kousjes en kinderschoentjes buiten en binnen in de kapel.

Praktisch
Er lopen verschillende wandelingen door de Kevie. Een ervan start aan de parking Oude Blaarstraat 5, Tongeren. De kapel ligt op de kruising tussen de Blaarstraat en de Marteman.
www.kevie.be

Net zoals bij de meeste landelijke kerkjes zit de deur van de Sint­-Medarduskerk van Vreren op slot, ook op zondag. Maar het is vooral het kerkhof dat de moeite waard is.

De graven op het kerkhof geven een goed beeld van hoe de dodencultuur in de regio doorheen de eeuwen geëvolueerd is. Het oudste kruis dateert uit 1539.

Veel van de oudere stenen kruisen zijn versierd met prachtig, maar verweerd beeldhouwwerk. De latere graven zijn soberder. Omwille van het cultuurhistorisch belang is het kerkhof dan ook beschermd als monument.

In de praktijk is van die bescherming weinig te merken, de plek ligt er vervallen bij. Dat bezorgt ze eigenaardig genoeg extra charme.

Praktisch
De Sint-Medarduskerk ligt aan de Sint-Medardusstraat te Vreren.

Toegegeven, er zijn in Tongeren wel meer opzienbarende stenen te vinden, maar eentje is wel heel erg speciaal. In de zijmuur van het kapittel van de basiliek vind je een ingemetseld beeld met een boeiende geschiedenis die opmerkelijk parallel loopt met die van de stad Tongeren zelf.

Nauwelijks nog herkenbaar na al die eeuwen, maar ooit beeldde de steen een vrouwengezicht met slangenharen uit. Medusa dus. Waarschijnlijk gaat het om een graf decoratie uit de derde of de vierde eeuw na Christus. Later werd het hoofd ingemetseld in een van de torens van de nieuwe stadsmuur.

De Tongerenaars herdoopten de toren tot een kapel ter ere van Sint­-Maternus. In de loop van de volgende eeuwen geraakte de kapel zwaar in verval, tot ze in 1803 afgebroken werd. De Medusakop belandde in de muur van het kapittel, waar ze nu nog steeds de voorbijgangers aanstaart.

In de buurt
Je kan makkelijk een dag of meer vullen met bezienswaardigheden ontdekken in Tongeren, maar het Sint­Catharinabegijnhof is het meest intacte stukje stad. Het begijnhof bleef namelijk gespaard bij de grote brand van 1677 en is ook opgenomen in de lijst van cultureel en natuurlijk werelderfgoed van Unesco. Het is er rustig en je kan er mooi wandelen langs het water.

Praktisch
Het sterk verweerde beeld van Medusa is ingemetseld in de zijmuur van de basiliek aan de kant van de Graanmarkt in Tongeren. Het Sint-Catharinabegijnhof ligt aan Onder de Linde 12. www.begijnhofmuseumtongeren.be

Tekst Toon Lambrechts – Foto’s Dieter Telemans

Dit artikel is verschenen in oktober 2016.